Taal in de speelhoek in groep 1-2
Kleuters spelen veel op school. Dat is maar goed ook want in spel doen ze kennis op en ontwikkelen ze vaardigheden. Zeker wanneer je daar als leerkracht de juiste impulsen aan geeft. In dit artikel focussen we ons op de ontwikkeling van mondelinge taal tijdens doen-alsof spel. Interactie is dan cruciaal: Hoe kun jij die uitlokken? En hoe kun jij voldoende ruimte geven, zodat je kleuters -tijdens het spel- ook zelf veel gaan en blijven praten? Want zo leren kinderen taal!
De inrichting van een speelhoek
Doen-alsof spel begint natuurlijk met een speelomgeving waarin kinderen nieuwsgierig gemaakt worden. Bijvoorbeeld met een speelhoek die uitnodigt tot doen-alsof spel. Een ‘rijk ingerichte hoek’ hoeft er zeker niet uit te zien als een gelikte foto van Pinterest, maar zou een betekenisvolle speelhoek moeten zijn waar de fantasie van kinderen wordt geprikkeld en waar veel valt te ontdekken en ervaren.
Aandacht voor betekenisvolle materialen
Vraag je bij de inrichting ervan af wat je met het spel in de hoek wilt bereiken, maar ook wat voor jouw kleuters betekenisvol is. Kies vooral spullen die jouw kleuters herkennen. Denk ook aan (open) materialen die ze zelf kunnen manipuleren, combineren of in hun spel betekenis geven. Zoals lapjes, dozen, blokjes, chenilledraad, sponsjes, stokjes en knopen. Het gaat niet om veel, maar om de kwalitatief goede te kiezen.
Betrek kleuters bij het inrichten
Bij de start van een nieuw thema is zo’n speelhoek natuurlijk niet meteen ‘af’. Betrek je kleuters erbij, laat de hoek groeien. Vraag hen nieuwe materialen en ideeën aan te dragen. Dan sluit de hoek echt aan bij hun belevingswereld. En die is voor elke groep kleuters weer anders. Er is op het internet genoeg inspiratie te vinden over de inrichting van uitdagende speelhoeken. En natuurlijk geeft ook Stapel op in elke themastapel veel suggesties!
Spel in de hoek
Laat in eerste instantie je kleuters hun eigen spel maken. Afhankelijk van hun ontwikkelingsniveau zullen ze dat op verschillende manieren doen. Het leren van taal gebeurt vooral tijdens het spelen, in interactie met elkaar of met jouw aanbod en feedback, maar vooral als de kinderen voldoende ruimte krijgen om zelf te praten.
Taalaanbod
Tijdens het doen-alsof spel kan je als leerkracht een bescheiden rol aannemen en meespelen, terwijl je taal toevoegt. Gebruik taal op een (iets) hoger niveau dan die van het kind. Neem het spel niet over. Spiegel of volg de handelingen van het kind en verwoord bijvoorbeeld wat jij doet (‘Ik pak ook een handdoek zodat ik mijn baby ook lekker af kan drogen.’) of wat je het kind ziet doen (‘Fijn, jij gaat boodschappen doen, mag ik mee?’).
Feedback geven
Daarnaast is het belangrijk feedback te geven op taaluitingen van een kind, als die non-verbaal en kort zijn, bijvoorbeeld. De truc is mee te spelen -bijvoorbeeld in dezelfde rol als die het kind aanneemt- om zo impliciet feedback te geven maar tegelijkertijd ruimte te laten voor praten op eigen initiatief. Ga in op de inhoud en niet op de vorm. Model door zinnen langer en completer te maken. Als een kind met vragende gebaren opmerkt: ‘Kijk, kissebedden, weg!’, dan kun jij verbazing spelen en zeggen: ‘Hé, de pissebedden zijn weg. Maar waar zijn ze nou?’
Zelf praten
Waar je je goed bewust van moet zijn is dat naast jouw taalaanbod en feedback, kinderen vooral zelf moeten praten om hun taal verder te ontwikkelen. Met ‘zelf praten’ bedoelen we niet, antwoord geven op jouw vragen. Kinderen moeten juist praten op eigen initiatief. Doen-alsof spel is daarvoor uitermate geschikt! Juist, omdat doen-alsof spel voor kinderen altijd een betekenisvolle context heeft. Daarin krijgen kinderen volop kans hun eigen gedachtes en ideeën te vormen die ze al pratend met anderen (willen) delen. Als leerkracht kun je die denk- en taalontwikkeling stimuleren en eventueel naar een hoger plan tillen.
Speltips voor ‘praatruimte’ in Stapel op
Aan de hand van een hoekactiviteit uit Stapel op laten we zien, hoe je doen-alsof spel aan kunt grijpen om kinderen zélf te laten praten. Heb je al een licentie van Stapel op? Dan kun je de activiteit ‘Spelen op de kinderboerderij’ hier bekijken.
Heb je nog geen licentie van Stapel op? Download of bekijk de activiteit Spelen op de kinderboerderij (PDF).
De beschrijving in deze activiteit geeft vooral suggesties om je kleuters bij de inrichting te betrekken. Belangrijk voor betekenisvol spel. Maar daar hoeft het niet bij te blijven. Grijp het spel in de hoek aan om je kleuters uit zichzelf te laten praten. Doe dat -afgestemd op het spel- en taalniveau van het kind- met de vijf volgende spelimpulsen:
Spelimpulsen
Dat betekent dat als het kind ‘verzorger’ of ‘bezoeker’ speelt dat jij dat ook doet. Toon interesse in wat het kind doet en verwoord die vanuit je rol. ‘Tuurlijk, de hokken moeten schoon. Ik ga ook vegen.’ Laat al spelend regelmatig een stilte vallen. Dan geeft ruimte voor het kind om iets nieuws te bedenken en zeggen.
Kinderen leren ook taal als ze met elkaar praten. Betrek bijvoorbeeld de kinderen die niet actief meedoen, maar wel toekijken. ‘We proberen de konijnen te vangen, help je mee?’ Doe dit ook weer vanuit je rol, daarmee blijf je een speler die net als de kinderen zo nu en dan taal toevoegt of hen uitdaagt tot nadenken.
Ga bijvoorbeeld in op details of voeg ze toe. Dat vraagt de kleuters daarover te denken en dus taal. Doe dat weer vanuit je rol. Speel bijvoorbeeld dat er jonge konijntjes zijn geboren. Die hebben een slaapplek en verzorging nodig. ‘Waar moeten ze slapen? Hoe gaan we dat doen? Wat moeten ze eten? En hoe gaan we dat doen?’ Het initiatief blijft bij de kinderen. Willen ze met het spel een andere kant op? Dan is dat ook goed.
Prikkel, speel verbazing of doe alsof je iets niet begrijpt. Geef dan ruimte voor reacties, waarbij de kleuters jou wel moeten overtuigen, het tegendeel beweren of iets uitleggen. Suggereer bijvoorbeeld dat de hamsters patat moeten eten. ‘Ja, wij vinden het lekker, dus we geven het de hamsters ook!’ Of speel verwondering als een kind de ‘gevaarlijkere’ diersoorten verzorgt. Blijf wel in het spel. ‘Oh, wat knap zeg! Waarom doe je dat zo?’
De kinderen moeten dan nadenken over een oplossing. En dat lokt veel (moeilijkere) denktaal uit. Speel bijvoorbeeld dat je in een koeienvlaai bent gestapt. Wat nu? Want zo kan je niet verder lopen. Blijf in je rol, maak het niet te dramatisch, maar nodig vooral uit tot uitleggen. Ook als een kind dat met beperkte taal of met ondersteunende gebaren doet, is er taalontwikkeling!
Ontdek Stapel op gratis!
Wil je meer activiteiten van Stapel op zien? Dat kan! Neem dan vrijblijvend een kijkje met het introductiepakket en een proeflicentie. De proeflicentie stopt automatisch na 3 maanden. Met het introductiepakket ontvang je een handig stappenplan om je wegwijs te maken in Stapel op.
Over de auteurs:
Magda van der Wulp is educatief ontwikkelaar en redacteur. Ze is mede-eigenaar en werkt als onderwijsbegeleider bij Spring https://www.burospring.nl. Magda heeft een groot hart voor het onderwijs en richt haar werkzaamheden met name op de ontwikkeling van de leerkracht voor de klas.
Maaike van der Ploeg is educatief ontwikkelaar en auteur. Ze begeleidt in de provincie Friesland scholen op de implementatie van Fries en meertaligheid. Maaike heeft in de loop der jaren -met veel plezier- meegewerkt aan meerdere uitgaven van Uitgeverij Zwijsen.
